เด็กโตช้า ตัวเตี้ย ทำอย่างไรดี?
วัยเด็ก เป็นช่วงชีวิตที่มีการเปลี่ยนแปลงมากมาย รวมทั้งมีการเจริญเติบโตอย่างต่อเนื่องจนถึงวัยผู้ใหญ่ เด็กที่มีการเจริญเติบโตช้าอาจจะบ่งบอกถึงความผิดปกติของโรคบางอย่างที่ซ่อนเร้นอยู่และควรได้รับการแก้ไขอย่างเหมาะสมแต่เนิ่น ๆ เราจะทราบได้ว่าเด็กเจริญเติบโตได้เหมาะสมหรือไม่โดยเปรียบเทียบกับกราฟการเจริญเติบโต (growth chart) ดังรูป ถ้าเด็กมีการเจริญเติบโตเบี่ยงไปจากเส้นกราฟปกติ ควรนำเด็กมาปรึกษาแพทย์นะคะ
ปัจจัยที่มีผลกับการเจริญเติบโตของเด็ก มีหลายปัจจัย ได้แก่
- กรรมพันธุ์ เป็นปัจจัยที่สำคัญที่สุด
- โภชนาการที่เหมาะสม ไม่มากเกินไปหรือน้อยเกินไป
- การนอนหลับที่เพียงพออย่างน้อยวันละ 8-10 ชม
- การออกกำลังกายที่สม่ำเสมอ สัปดาห์ละ 2-3 ครั้ง
- ความเจ็บป่วย โรคเรื้อรังที่ซ่อนเร้นอยู่ที่ทำให้เด็กเติบโตช้าได้
- ยาบางกลุ่ม ได้แก่ กลุ่มยาสเตียรอยด์ ซึ่งถ้าได้รับปริมาณมากจะมีผลต่อการเจริญเติบโต
- ฮอร์โมน มีฮอร์โมนหลายอย่าง ซึ่งหากมีปริมาณน้อยจะมีผลทำให้เด็กไม่เติบโตได้
ทราบได้อย่างไรว่าลูกเติบโตช้า มีวิธีการสังเกตง่าย ๆ ดังนี้
- ตัวเล็กเมื่อเปรียบเทียบกับพี่น้องท้องเดียวกันเมื่ออายุเท่า ๆ กัน
- ตัวเล็กกว่าเพื่อน ๆ ในวัยเดียวกัน
- มีอัตราการเจริญเติบโตลดลงโดยเปรียบเทียบในกราฟการเจริญเติบโตหรือไม่เติบโตเลย
- ส่วนสูงอยู่ต่ำกว่าเส้นล่างสุดของกราฟการเจริญเติบโต ตามเพศและอายุของเด็ก
กินอาหารอย่างไรที่เหมาะสมกับการเจริญเติบโต
การเลือกกินอาหารที่เหมาะสมได้สัดส่วนจะทำให้ร่างกายเจริญเติบโตอย่างเหมาะสม มีสุขภาพดีและไม่อ้วน ลักษณะอาหารที่ควรกินคือ
- ควรรับประทานอาหารครบ 5 หมู่คือข้าวแป้ง เนื้อสัตว์และนม ไขมัน ผักและผลไม้อย่างสมดุล
- ดื่มนมวันละ 2-3 แก้วเพื่อให้ได้แคลเซียมเพียงพอ
- ควรรับประทานอาหารประเภทผักและผลไม้เป็นประจำเพื่อให้ได้ใยอาหาร
- รับประทานอาหารที่มีธาตุเหล็กสูงเป็นประจำเช่น ตับ เนื้อสัตว์ ไข่แดง ผักใบเขียว
- ไม่ควรกินอาหารรสหวานจัดและอาหารประเภทน้ำตาลมาก
- หลีกเลี่ยงอาหารที่มันมากเกินไป เช่นทอดน้ำมัน
- หลีกเลี่ยงน้ำอัดลมและของขบเคี้ยวเช่น ขนมหวาน ขนมกรุบกรอบ เป็นต้น
ฮอร์โมนอะไรบ้างที่เกี่ยวข้องกับการเจริญเติบโต?
ฮอร์โมนถูกหลั่งจากต่อมต่าง ๆ เข้าสู่กระแสเลือดไปมีผลต่อการทำงานของเซลล์ต่าง ๆ ในร่างกาย การเจริญเติบโตก็อาศัยฮอร์โมนหลายชนิดได้แก่
- ฮอร์โมนการเจริญเติบโต (growth hormone)
- ฮอร์โมนไทรอยด์ (thyroid hormone)
- ฮอร์โมนเพศ ซึ่งปกติจะสร้างจากต่อมเพศ ถ้าไม่สามารถสร้างฮอร์โมนได้ เด็กจะเติบโตช้าและไม่มีอาการแสดงของการเข้าสู่วัยหนุ่มสาว
- คอร์ติซอล (cortisol) สร้างจากต่อมหมวกไต เป็นฮอร์โมนที่ตอบสนองต่อสภาวะเครียด หากมีมากเกินไป จะมีผลรบกวนการเจริญเติบโตได้
ภาวะตัวเตี้ยปกติ (normal variant short stature) เป็นภาวะที่พบได้บ่อย ไม่ได้มีโรคอะไรซ่อนเร้นอยู่ และไม่ต้องทำการรักษาใด ๆ ได้แก่
- เตี้ยตามพันธุ์ (familial short stature) คือ เด็กที่ตัวเล็กสืบเนื่องจากบิดาและมารดาตัวเล็ก
- เตี้ยชนิด “ ม้าตีนปลาย ” (constitutional delayed growth and puberty) เด็กกลุ่มนี้จะเตี้ยร่วมกับเข้าสู่วัยหนุ่มวัยสาวช้ากว่าเด็กทั่วไป มักได้ประวัติการเข้าสู่วัยหนุ่มสาวช้าในบิดาและมารดาร่วมด้วย เช่น มารดามีประจำเดือนครั้งแรกอายุ 15 ปี
การประเมินเด็กที่มีรูปร่างเตี้ย
กุมารแพทย์จะประเมินดูอัตราการเจริญเติบโต และเปรียบเทียบกับกราฟการเจริญเติบโต หากสงสัยว่ามีความผิดปกติ แพทย์ผู้ดูแลก็จะแนะนำให้รับการตรวจเพิ่มเติมจากกุมารแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านต่อมไร้ท่อต่อไป
ข้อมูลที่นำมาใช้ประเมินเด็กที่มีรูปร่างเตี้ย มีดังนี้
- ประวัติของเด็กและครอบครัว ได้แก่
- ประวัติการตั้งครรภ์ การคลอด น้ำหนักและความยาวแรกเกิด
- ประวัติการเจ็บป่วย
- อาหารที่ได้รับ
- พัฒนาการของเด็ก
- ความสูงและการเข้าสู่วัยหนุ่มสาวของบิดามารดา และพี่น้อง
- การตรวจร่างกาย
- ชั่งน้ำหนัก วัดส่วนสูงหรือความยาวในเด็กเล็ก วัดความยาวของส่วนแขน ขา และเส้นรอบศีรษะ ด้วยวิธีและอุปกรณ์ที่มาตรฐาน และบันทึกในกราฟเพื่อดูรูปแบบการเจริญเติบโตของเด็ก
- การตรวจร่างกายระบบอื่น ๆ เพื่อหาความผิดปกติที่พบร่วมกัน
- การตรวจอายุกระดูก
- เพื่อทราบถึงระดับการการเจริญเติบโตของกระดูกเพื่อใช้ในการประเมินการเจริญเติบโตของเด็ก การตรวจดังกล่าวได้จากการเอกซเรย์ฝ่ามือและข้อมือ เพื่อประเมินดูการเจริญเติบโตของกระดูก
- การตรวจอื่น ๆ ทางห้องปฏิบัติการ
- การตรวจทางห้องปฏิบัติการจะทำในเด็กที่สงสัยว่าจะมีความผิดปกติของฮอร์โมน ได้แก่ การตรวจเลือดวัดระดับของฮอร์โมนหรือ การทดสอบทางด้านฮอร์โมน เป็นต้น
ข้อมูลที่ควรเตรียมมาเมื่อพาเด็กมาพบแพทย์ด้วยเรื่องตัวเตี้ย
- ข้อมูลความสูงและน้ำหนักในอดีต จากสมุดสุขภาพและสมุดพกของโรงเรียน
- ข้อมูลเรื่องการตั้งครรภ์และการคลอด
- ข้อมูลเรื่องการเจ็บป่วย การรักษา และยาที่ได้รับ
- ข้อมูลด้านโภชนาการที่ได้รับ
- ความสูงของบิดามารดา
Credit บทความโดย : ศ.นพ.สุทธิพงศ์ วัชรสินธุ