บาดแผล (Wound) คือ การที่ผิวหนัง และเนื้อเยื่อต่างๆมีการฉีกขาดเนื่องจากได้รับบาดเจ็บ (Trauma) ซึ่งการเกิดบาดแผลจะทำให้เกิดการปริแยก หรือฉีกขาดของผิวหนัง และเนื้อเยื่อปกติ ซึ่งการฉีกขาดนี้เป็นช่องทางให้เชื้อจุลินทรีย์เข้าสู่เนื้อเยื่อได้ แต่ร่างกายก็มีกระบวนการที่จะทำให้บาดแผลหาย ให้มีการประสานผิวหนังให้กลับมาติดกันได้
บาดแผล นับเป็นปัญหาเวชปฏิบัติที่สำคัญ เนื่องจากอุบัติภัยต่างๆพบได้บ่อยมากเป็นอัน ดับต้นๆในปัญหาทางสาธารณสุข และในเหตุการณ์นั้นๆย่อมเกิดบาดแผลร่วมด้วยเสมอ นอกจากนี้ในชีวิตประจำวัน อุบัติเหตุต่างๆก็ทำให้เกิดบาดแผลได้บ่อยๆ
เนื่องจากบาดแผลเกิดได้ทั้งที่เนื้อเยื่อ/อวัยวะภายนอกที่มองเห็นได้ เช่น ที่ผิวหนัง และกับอวัยวะภายในที่มองไม่เห็น เช่น อวัยวะในช่องท้อง เป็นต้น ในที่นี้จะเน้นเฉพาะแผลที่เห็นจากภายนอกเท่านั้น
บาดแผล จะมีความรุนแรงมากน้อยเพียงใดนั้นจำแนกได้ตามความลึกของบาดแผลและโอกาสที่จะเกิดการติดเชื้อ ความเสี่ยงของการติดเชื้อ อาจเพิ่มขึ้นหากแผลถูกทิ้งไว้นานโดยไม่รักษา บาดแผลมีเศษวัสดุแปลกปลอมอยู่ ตำแหน่งที่เกิดแผล การมีเนื้อเยื่อตาย ปัจจัยอื่น ๆ ของตัวผู้ป่วย เช่น อายุ ภาวะสุขภาพ ภาวะโภชนาการ ยาที่ใช้ เหล่านี้ล้วนเป็นปัจจัยที่จะเพิ่มความเสี่ยงที่บาดแผลจะติดเชื้อได้ง่าย
การปฐมพยาบาลเบื้องต้น
- ห้ามเลือดโดยการกดบาดแผลด้วยมือหรือนิ้วที่สะอาด หรือใช้ผ้าสะอาดปิดแน่นๆอย่างน้อย 5 นาที ถ้าเลือดไหลไม่หยุด บาดแผลมีขนาดใหญ่ กว้างและลึก มีเลือดออกมา แนะนำผู้ป่วยไปพบแพทย์
- ล้างแผลและทำความสะอาดรอบๆแผล ถ้าแผลสกปรกมาก ควรล้างด้วยน้ำสะอาดและสบู่อ่อนๆ หรือเกลือล้างแผล เพื่อขจัดสิ่งสกปรก
- เช็ดรอบแผลให้แห้งโดยใช้ผ้าสะอาด หรือผ้าก๊อซสะอาด
- ใสยาฆ่าเชื้อ เช่น โพวีโดน-ไอโอดีน และใช้ผ้าก๊อซสะอาดปิดแผลไว้
ประเภทของบาดแผล | การดูแลบาดแผล |
แผลผ่าตัด แผลถูกแทงทะลุ จากเสี้ยนหรือตะปู | – สำหรับแผลผ่าตัดและแผลที่มีการฉีกขาดของผิวหนังให้ตรึงขอบแผลเข้าหากัน
– สำหรับแผลขนาดเล็ก เช่นแผลจากเสี้ยน ให้ดึงสิ่งแปลกปลอมออกและทำความสะอาดด้วยน้ำเกลือ – ปิดแผลด้วยผ้าปิดแผลที่เหมาะสม เพื่อช่วยให้หายเร็วขึ้นและป้องกันการติดเชื้อ – ใช้พลาสเตอร์ยาหรือผ้าปิดแผลแบบแห้งปิดแผลขนาดเล็ก |
แผลไหม้ | – อาการไม่รุนแรงมาก ให้ทำการปฐมพยาบาลเบื้องต้นด้วยน้ำเย็นประมาณ 10 นาทีเพื่อทำให้แผลเย็นลง หรือถ้าเป็นแผลไหม้จากสารเคมีให้ประคบด้วยน้ำเย็นประมาณ 20 นาที
– ถ้าแผลรุนแรง ควรส่งต่อแพทย์ – ปกป้องผิวหนังที่อ่อนบางระหว่างที่แผลกำลังหายด้วยผ้าปิดแผลที่มี hydrocolloid เป็นส่วนประกอบ สารนี้เป็นสารดูดซับ ช่วยซับสารคัดหลั่ง (exudate) ที่หลั่งออกมาจากแผล และช่วยป้องกันการเน่าเปื่อยของผิวหนัง
|
การฉีกขาดของผิวหนัง | – การฉีกขาดของผิวหนังเกิดขึ้นบ่อยในผิวหนังที่บอบบางของผู้สูงอายุ ให้พยายามรักษาผิวหนังที่ยังติดอยู่(skin flap) ทำผิวหนังให้ชุ่มชื้นและใส่ผ้าก๊อซเพื่อหยุดการไหลของเลือด ปิดบาดแผลด้วยแผ่นปิดแผล(closure strip)ที่ช่วยยึดขอบแผลเข้าหากัน แผ่นปิดแผลควรมีความยืดหยุ่น ลดการเกิดแผลเป็น และกาวยึดเกาะที่ไม่ก่อให้เกิดการแพ้ จากนั้นคลุมแผลด้วยผ้าปิดแผลที่ชุ่มชื้น |
แผลเปื่อย | – ต้องได้รับการวินิจฉัยที่ถูกต้องจากแพทย์ก่อนที่จะเริ่มรักษา
– สภาวะแวดล้อมที่ชุ่มชื้นช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น – ใช้ผ้าปิดแผลที่สามารถดูดซับสารคัดหลั่งจากแผล – พยายามให้อุณหภูมิของบาดแผลอยู่ที่อุณหภูมิร่างกายซึ่งเป็นอุณหภูมิที่เหมาะสม ที่สุดสำหรับการเจริญเติบโตของผิวหนัง |
คำแนะนำสำหรับผู้ป่วย
- .ทำความสะอาดบาดแผล ด้วยสบู่อ่อน ๆ และน้ำ
- ล้างแผลอย่างระมัดระวัง ให้สะอาดพอที่จะกำจัดสิ่งแปลกปลอมที่อาจเป็นสาเหตุของการติดเชื้อ
- ปิดแผลด้วยผ้าพันแผลที่ปราศจากเชื้อและระบายอากาศได้ดี
- สังเกตแผลว่าเกิดการติดเชื้อหรือไม่ เช่น ผิวหนังมีสีแดงกระจายรอบบาดแผล มีหนองไหลออกจากบาดแผล
- ทำความสะอาดบาดแผลทุกครั้งที่เปลี่ยนผ้าพันแผล
- การใช้ยาปฏิชีวนะชนิดทาภายนอก
- ไม่ควรแกะสะเก็ดในขณะที่แผลกำลังจะหาย พยายามทำให้บริเวณนั้นชุ่มชื้น
- รับประทานอาหารที่มีโปรตีน และวิตามินเอ ซี ดี และอีสูง เนื่องจากจะช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น
- ใช้ยาแล้ว แผลไม่ดีขึ้นหรือแย่กว่าเดิม ให้ปรึกษาแพทย์ทันที
ทางเลือกในการรักษา
–ยาระงับเชื้อและสารฆ่าเชื้อ (Antiseptics&Disinfectants)
ใช้ผลิตภัณฑ์ที่ประกอบด้วยสารต้านแบคทีเรีย หรือยาปฏิชีวนะที่ใช้ภายนอก(Topical Antibiotics) จะช่วยรักษาแผล และป้องกันการติดเชื้อที่แผล
-ยายับยั้งการอักเสบที่ใช้ภายนอก (Anti-Inflammatory Agent)
ผลิตภัณฑ์ที่ใช้ภายนอกซึ่งมียาต้านการอักเสบ มีฤทธิ์สมานแผลและยาชา
-ผลิตภัณฑ์ทำแผลผ่าตัดชนิดมีตัวยา (Medicated Surgical Dressings)
ผลิตภัณฑ์ทำแผลเหล่านี้ได้รับการผลิตมาเป็นพิเศษเพื่อใช้ กับบาดแผลหลังผ่าตัด
ผลิตภัณฑ์ทำแผลบางชนิดอาจมียาต้านจุลชีพเป็นส่วนประกอบ สำหรับป้องกันการติดเชื้อที่เกิดจากกระบวนการผ่าตัดได้